Çocukları Dijital Tehlikeden Korumak: Yasak Değil Denge

Çocuk ve Gençlerde Ekran Kullanımı: Tehlikeler ve Çözüm Yolları

Uzm. Dr. Uğur Özdağlı, özel bir hastanede çocuk ve gençlerde sosyal medya ile teknolojinin olumsuz etkileri ve bunları azaltmaya yönelik önerilerini paylaştı. Aşağıda, erken dönemde, ilkokul, ortaokul ve lise yıllarında karşılaşılabilecek riskler ile bunlara dair koruma, dengeleme ve dönüşüm önerileri özetlenmiştir.

1. Erken Dönem (yaklaşık 3 yaş)

• Ekran maruziyeti dil gelişimini olumsuz etkileyebilir; özellikle 2 yaş öncesinde dikkat edilmelidir.
• Gece geç saatlere kadar ekran kullanımı uyku bozukluklarına yol açabilir; mavi ışık biyolojik saati bozabilir.
• Sosyal iletişimde eksiklikler, oyun yerine ekran tercihine yönelen çocuklarda ilerleyen yaşlarda empati zorlanması ve sosyal sorunlar görülebilir.

2. İlkokul Yılları

• Motor becerilerde zorluklar oluşabilir; el becerisi gerektiren işler, bilgisayar ve tablet kullanımı hızlı olabilir.
• Okuma ve anlama yetenekleri, kitap okuma alışkanlığı zayıf olanlarda geride kalabilir.
• Sürekli oyun, dikkat ve öğrenme becerilerinde güçlükler yaratabilir; odaklanma süresi azalabilir.

3. Ortaokul ve Lise Yılları

• Ebeveyn kontrolü olmadan internete erişim, siber zorbalık, taciz ve dolandırıcılık risklerini artırabilir.
• Uzun süre ekran başında kalma, sabah uyanma güçlüğü ve devamsızlık ile ders başarısını olumsuz etkileyebilir.
• Yüz yüze iletişim yerine ekrana yönelme, sosyal becerilerin zayıflamasına ve yalnızlık hissine yol açabilir.

4. Y Kuşağına Yansıyan Etkiler

• Özgüven ve sosyal iletişimde güçlükler, empati eksikliği ve sorumluluk alma konusunda isteksizlik görülebilir.

5. Uzun Vadeli Sonuçlar

• Bilişsel gelişimde gerilik ve okuma-anlama güçlükleri
• Duygusal sorunlar: Depresyon, kaygı ve sosyal fobi risklerinde artış
• Fiziksel sağlık sorunları: Hareketsizlikten kaynaklı obezite, duruş bozuklukları, görme problemleri ve uyku düzensizlikleri

Çözüm ve Önleme

Toplumda baskı veya ceza yerine denge, bilinç ve sorumluluk temelinde bir dönüşüm hedeflenir. Aşağıdaki başlıklar, çocukların ve gençlerin dijital dünyaya sağlıklı yaklaşmasını destekler.

1. Koruma

• Ebeveyn farkındalığı: Çocuğun ekran süresi düzenli olarak izlenmelidir. Bilinçli ebeveynlerin bağımlılık riski olmayan çocuklarda oranı daha düşüktür.
• Yaşa uygun sınırlar: 0–2 yaşta ekran süresi kısıtlanmalı; 6 yaşına kadar günlük 30–60 dakika sınırı gözetilmelidir.
• Uyku hijyeni: Yatmadan en az 1 saat önce ekran kapatılmalıdır; bu, uykuya dalmayı kolaylaştırır ve sabah enerjisini artırır.

2. Önleme ve Dengeleme

• Okuma–dijital denge: Çocuk ekran süresiyle aynı süreyi kitap okumaya ayırmalıdır.
• Ev aktiviteleri: Sofra hazırlama, evcil hayvan bakımı, bahçe işleri ve masa oyunları gibi faaliyetler kimi zaman ekranlardan daha sağlıklıdır.
• Spor ve sanat: Fiziksel ve sanatsal etkinlikler, dijital bağımlılık riskini azaltır.

3. Dönüşüm Programı

• Sorumluluk verme: Yaşa uygun küçük görevler özgüveni artırır.
• Aile zamanı: Haftada en az iki akşam ekran dışı aile etkinlikleri planlanmalıdır.
• Dijital diyet: Ekran süresi azaltılarak kitap okuma, spor veya aile aktiviteleriyle değiştirilmelidir.
• Empati eğitimi: Grup oyunları ve gönüllü faaliyetler iletişim ve paylaşım becerilerini güçlendirir.

4. Toplumsal Destek

• Okullarda medya okuryazarlığı dersleri uygulanmalı.
• Yerel yönetimler, çocuklar için spor salonları, kütüphane ve sanat atölyeleri açmalı.
• Medya ve sosyal platformlar, ebeveyn ve gençleri bilgilendirici kampanyalarla desteklenmelidir.

Çocuk ve gençleri sosyal medya ve dijital oyunların zararlarından korumanın yolu yasak ya da şiddet değildir; denge kurmaktır. Ekran süresi ile kitap okuma, dijital ortamla günlük ev etkinlikleri dengeli bir şekilde bir araya getirildiğinde, çocukların özgüveni artar, empati gelişir ve sorumluluk bilinci güçlenir. Böylece teknoloji, hayatı kolaylaştıran ve faydalı bir araç olarak kalır.